Đặc tính sinh học của chuột

Chuột là loại gậm nhấm, có thói quen chạy trên các lối đi cũ, cảnh giác với vật lạ, nếm thức ăn trước, đánh dấu bằng nước tiểu/phân và biết phân ranh giới, xác định lãnh thổ. Loài chuột thích ứng tốt với đời sống của con người và sống gần người.

Sự gia tăng mật độ chuột cao là vấn đề cần phải lưu ý đặc biệt. Mức độ sinh sản của chuột rất cao. Hàng năm, chuột sinh sản 4 lứa, mỗi lứa sáu con và 3 tháng sinh một lần, mỗi lần sinh số con tăng gấp 4 lần.

Các loài chuột

Có khoảng 500 loại chuột, nhưng sống gần người và gây hại trực tiếp cho người thì có 5 loại chính:

* Chuột cống: (Rattus norvegicus) nặng trên 450g (thân to), lông đổi từ nâu xám đến xám đen, thường hoạt động dưới đất, di chuyển phạm vi 50m, đào hang, ăn tạp (20-30g thịt/ngày).

* Chuột lắt: (Rattus exulans) kích thước nhỏ bé, lông xám thẩm, sống nhà vách tranh, nứa, thức ăn tinh bột (dạng hạt)/thực vật, đi qua được các khe rất nhỏ, lông đuôi 1 màu.

* Chuột nhắt: (Mus musculus) nặng 14g, phân bố khắp thế giới, sống trong nhà hoặc ngoài nhà, đào hang/làm tổ trong các vật dụng bằng gỗ, di chuyển 3-10m, ăn tạp/rau củ (e.g 3 g/ngày), đặc biệt rất ít cần nước.

* Chuột đồng: (Rattus rattus) nặng trên 260g, phân bố ở châu Á, thích leo trèo (nhưng đôi lúc vẫn đào hang), làm tổ trong nhà và dọc vườn cây, di chuyển khoảng 50m.

* Chuột xạ: (Suncus murinus) tiết mùi hôi (tuyến cạnh sườn), sống trên mặt đất,không leo trèo, lông 1 màu xám tro, loài ăn côn trùng, đuôi có lông mọc dài, mũi mắt rất nhỏ, tai có nhiều ngăn phức tạp.

Chuột và sự nguy hiểm của bệnh dịch hạch

Các loài chuột thường gặp như chuột cống (Rattusnorvegicus), chuột lắt (Rattusexulans), chuột đồng(Rattusrattus), chuột nhắt đồng (Muscervicolor), chuột đất lớn (Bandicotaindica), chuột chù xạ (Suncusmurinus) là vật chủ gây bệnh dịch hạch ở Việt Nam.

Bệnh dịch hạch là bệnh truyền nhiễm cấp tính, tối nguy hiểm do vi khuẩn Yersinia pestis. Bệnh từ động vật, chủ yếu là bộ gậm nhấm (Rodentia), lây qua người bởi bọ chét ký sinh. Bệnh phải kiểm dịch và phải khai báo Quốc tế .

Bệnh lây truyền qua trung gian bọ chét đã hút máu vật chủ mang bệnh dịch hạch; lan truyền trực tiếp từ vật chủ bị bệnh không qua bọ chét: xâm nhập trực tiếp qua da có tổn thương, hoặc do động vật có mang bệnh cắn cào; hít trực tiếp Yersinia pestis có trong không khí từ vật chủ bị DH thể phổi. Bọ chét chuột là véc tơ chính của bệnh Dịch hạch tại Việt Nam.

Bệnh có các thể lâm sàng như sau:

- Dịch hạch thể hạch(Bubonic) là thể phổ biến nhất. Ở Việt Nam: 94-98% số ca mắc ( Theo BV Chợ Quán từ 1997-1986).

- Dịch hạch thể nhiễm trùng huyết(Septicemic): ở thể tiên phát Y.pestis xâm nhập số lượng lớn, không qua giai đoạn khu trú ở hạch. XN máu: có Y.pestis, thăm khám không phát hiện được triệu chứng viêm hạch.

- Dịch hạch thể phổi(Pneumonic): thể bệnh đáng sợ nhất; bệnh tiến triển nhanh, lây lan nhanh và tử vong cao. Việt Nam: Thể tiên phát hiếm gặp, thứ phát thường thấy ở bệnh nhân có viêm hạch.

- Dịch hạch thể màng não(Plague Meningitis): Ít gặp; luôn thứ phát sau thể hạch, nhiễm trùng huyết. Y.pestis vượt qua hàng rào máu – dịch não tủy gây tổn thương não, màng não.

Ngoài ra, chuột còn là tác nhân gây ra những bệnh như: bệnh sốt hoàng đản- xuất huyết nhiễm trùng do nước đái chuột; nhiễm vi trùng kiết lỵ, amibe, vi khuẩn salmonella… do ngộ độc phân chuột; bệnh uốn ván do chuột cắn; nhiễm trùng cấp tính hệ thần kinhdo nước đái của chuột nhắc; bệnh sốt bụi rậm do ve mạt kí sinh trên chuột cắn.

Các biện pháp diệt chuột :

Theo kinh nghiệm dân gian, để diệt chuột người ta thường dùng cây cỏ hoặc nuôi mèo, rắn, chim… hay dùng các loại bẫy như bẫy bắt sống, đập chết… và dùng hoá chất các loại gây ngộ độc qua thức ăn, n­ước uống, không khí (xông hơi diệt chuột). Hiện nay có rất nhiều loại hoá chất dùng cho việc diệt chuột. Các hoá chất này được xếp vào 2 loại:

- Loại đa liều tác dụng chậm: Mồi Wafarin 0,05% (Rat Killer); Klerat với Brodifacoum 0,005-0,01%; Storm với Flocoumafen 0,005% (viên 4 gr).

- Loại đơn liều tác dụng nhanh: Phosphur kẽm.

Lưu ý:Không đ­ược diệt chuột khi đang có dịch dịch hạch mà chỉ áp dụng mạnh mẽ các biện pháp diệt bọ chét.

Phòng ngừa

Ở Việt Nam, hiện không thực hiện tiêm phòng vaccine dịch hạch mà chỉ khuyến cáo người dân thường xuyên đảm bảo vệ sinh môi trường, không để thừa, đọng thức ăn dư, quản lý lương thực, thực phẩm, nuôi mèo, đặt bẫy, phá vỡ hang tổ chuột, khống chế, phá hủy nơi sinh sản của chuột, bọ chét, khi thấy chuột chết bất thường phải khai báo ngay với y tế cơ sở.